Bản vị vàng là hệ thống tiền tệ có phương tiện tính toán tiêu chuẩn ấn định bằng hàm lượng vàng. Theo chế độ bản vị vàng thì đơn vị phát hành tiền mặt như tiền giấy và tiền kim loại phải có cam kết nhận lại tiền mặt hoặc vàng nếu như có nhu cầu.
Nếu bạn đọc đang thắc mắc bản vị vàng là gì? và muốn tìm hiểu sâu hơn về chế độ này thì hãy tham khảo bài viết sau đây của 3Gang. Trong bài viết này, 3Gang sẽ tập trung làm rõ khái niệm bản vị vàng là gì? Cũng như ưu/nhược điểm của chế độ bản vị vàng và nguyên nhân khiến chế độ này không còn tồn tại.
Bản vị vàng gì?
Bản vị vàng trong tiếng Anh là Gold Standard – đây là hệ thống tiền tệ mà ở đó giá trị tiền tệ của một quốc gia sẽ được tính dựa trên một lượng vàng nhất định. Trong chế độ bản vị vàng thì các quốc gia sẽ đồng ý quy đổi tiền giấy thành một lượng vàng cố định. Mỗi một quốc gia sử dụng bản vị vàng đều đặt ra một mức giá cố định cho vàng và thực hiện mua bán vàng ở mức giá đó. Mức giá cố định đó được dùng để xác định giá trị của tiền tệ.
Chế độ bản vị vàng còn có các tên gọi khác như chế độ bản vị tiền vàng hay kim bản vị. Hiện nay, không còn quốc gia nào sử dụng hệ thống bản vị vàng nữa. Anh chính thức ngừng sử dụng chế độ bản vị vàng từ năm 1931, Mỹ cũng chấm dứt chế độ này vào năm 1933 và từ bỏ tàn dư của hệ thống này từ năm 1973. Bản vị vàng được thay thế hoàn toàn bằng tiền pháp định – đây là loại tiền tệ do chính phủ của một quốc gia phát hành, quy định và được công nhận hợp pháp trong quốc gia đó. Ví dụ, tiền pháp định của Việt Nam chính là Việt Nam đồng (VND), tiền pháp định của Mỹ chính là USD (đô la) hay tiền pháp định của Anh là bảng Anh (GBP)…
Đạo luật bản vị vàng là gì?
Đạo luật này được thông qua vào năm 1900 tại Hoa Kỳ, theo đó thì vàng sẽ trở thành bản vị duy nhất để đảm bảo cho tiền giấy đồng thời cũng chính thức dừng việc sử dụng chế độ hai bản vị (Tức là chế độ cho phép dùng bạc thay thế cho vàng). Đạo luật bản vị vàng đã quy định giá Đôla Mỹ ở mức 25 8⁄10 gren vàng 90 ( Tức là 90% độ tinh khiết), tương đương với 23,22 gren vàng ròng.
Đặc điểm của chế độ bản vị vàng là gì?
– Tiền giấy được quy đổi ra vàng theo một tỷ lệ cố định. Điều này có nghĩa là giá trị của tiền giấy được đảm bảo theo giá trị của vàng.
– Trong chế độ bản vị vàng thì lạm phát vẫn có thể xảy ra khi giá cả của hàng hóa tăng cao, tốc độ sản xuất vàng lớn hơn tốc độ sản xuất hàng hóa dịch vụ, vì vậy mà lượng tiền cung ứng tăng nhanh hơn so với lượng hàng hóa thực tế.
– Mỗi quốc gia sẽ có những quy định riêng về việc quy đổi giá trị của đồng tiền nội địa nước mình thành vàng.
– Không hạn chế mua bán vàng theo mức giá đã quy định.
– Các quốc gia có thể tự do xuất khẩu, nhập khẩu và trao đổi vàng với nhau.
– Đồng tiền do ngân hàng trung ương phát hành được đảm bảo bằng vàng.
Ưu điểm của chế độ bản vị vàng
Ưu điểm của chế độ này là nó làm hạn chế quyền lực của chính phủ hoặc ngân hàng khi gây ra lạm phát do việc phát hành quá nhiều tiền giấy. Đã có bằng chứng chứng minh rằng ngay cả trước chiến tranh thế giới thứ nhất thì các cơ quan quản lý tiền tệ đã không ký hợp đồng cung ứng tiền khi phát sinh dòng chảy vàng.
Ngoài ra, tỷ giá cố định trong chế độ bản vị vàng cũng làm giảm rủi ro biến động trong giá cả hàng hóa xuất nhập khẩu giữa các quốc gia và nó cũng làm thúc đẩy hoạt động thương mại quốc tế.
Nhược điểm của chế độ bản vị vàng
Chế độ bản vị vàng cũng còn tồn tại một số hạn chế như sau:
– Lượng tiền cung ứng của một quốc gia sẽ phụ thuộc vào lượng vàng di chuyển ra hay vào của quốc gia đó và lượng cung tiền của các quốc gia áp dụng hệ thống bản vị vàng sẽ phụ thuộc vào tốc độ khai thác vàng. Vì vậy mà các nước khan hiếm vàng sẽ bị hạn chế về việc cung ứng vàng từ đó mà nền kinh tế có thể bị kìm hãm và kém phát triển.
– Chế độ bản vị vàng có thể làm mất sự cân bằng giữa các quốc gia tham gia vào chế độ này. Các quốc gia sản xuất vàng sẽ có nhiều lợi thế hơn là các quốc gia không sản xuất được kim loại quý này.
– Theo một số nhà kinh tế thì bản vị vàng cũng có thể tác động đến việc suy thoái kinh tế bởi nó cản trở khả năng chính phủ tăng việc cung tiền – đây là công cụ mà nhiều ngân hàng trung ương sử dụng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
– Chế độ sử dụng 100% vàng cho lưu thông kinh tế và không sử dụng tiền giấy hoặc tiền xu có thể giúp ngăn ngừa lạm phát. Tuy nhiên, trên thực tế cho thì rất khó để thực hiện chính sách này bởi số lượng vàng là hữu hạn và trữ lượng vàng của trái đất cũng sẽ dần cạn kiệt. Như vậy thì bản vị vàng sẽ không thể đảm bảo được hoạt động kinh tế diễn ra trên toàn cầu.
Chế độ bản vị vàng chấm dứt từ khi nào?
Sau chiến tranh thế giới thứ nhất thì các quốc gia đã tìm rất nhiều cách để phục hồi lại hệ thống bản vị vàng. Tuy nhiên, chế độ bản vị vàng chính thức sụp đổ hoàn toàn trong cuộc đại khủng hoảng những năm 1930. Cụ thể là ngày 25 tháng 4 năm 1933, Hoa Kỳ và Canada đồng loạt chấm dứt chế độ bản vị vàng.
Vào năm 1944, có 730 đại biểu đến từ 44 quốc gia gồm Hoa Kỳ, Anh, Canada, Úc, Nhật và các nước Tây Âu đã gặp mặt tại Bretton Woods, New Hampshire để cùng nhau xây dựng hệ thống tài chính thế giới sau chiến tranh, điều này để tránh nguy cơ tái diễn khủng hoảng kinh tế.
Tại đây, các nước đã đưa ra thống nhất sẽ thành lập lên một hệ thống tài chính được gọi là Bretton Woods – bao gồm Quỹ Tiền tệ Quốc tế (Viết tắt là IMF), Ngân hàng Thế giới (Viết tắt là WB) và chế độ tỷ giá hối đoái cố định sẽ được xây dựng quanh đồng đô la Mỹ gắn với vàng bởi tại thời điểm đó thì Mỹ chiếm hơn một nửa tiềm năng sản xuất của thế giới và Mỹ giữ gần như toàn bộ lượng vàng hiện có trên thế giới nên các nhà lãnh đạo đã quyết định gắn các đồng tiền thế giới với đồng đôla, đồng tiền mà sau đó được họ đồng ý đổi ra vàng ở mức 35 USD một ounce.
Hệ thống Bretton Woods kéo dài cho đến năm 1971. Vào tháng 8 năm 1971 thì Tổng thống Hoa Kỳ Nixon đã phải rút hẳn khỏi hệ thống Bretton Woods và chấm dứt khả năng chuyển đổi của đô la Mỹ sang vàng, sau đó tạo ra một chế độ tiền pháp định (Fiat Money).
Nguyên nhân khiến cho chế độ bản vị vàng sụp đổ?
Vào năm 1913, Quốc hội đã thành lập Cục Dự trữ Liên bang để ổn định giá trị vàng và tiền tệ ở Hoa Kỳ. Khi chiến tranh thế giới thứ nhất xảy ra thì Mỹ và các nước Châu Âu đã tạm ngừng chế độ bản vị vàng để in đủ tiền chi trả cho chi phí quân sự của mình. Từ đó, các quốc gia cũng nhận ra rằng, việc ràng buộc tiền tệ với vàng là điều không cần thiết và điều này có thể gây hại cho sự phát triển nền kinh tế thế giới. Những bản vị vàng hối đoái đang gây ra tình trạng giảm phát và thất nghiệp tràn lan. Vì vậy mà các nước cũng bắt đầu rời bỏ bản vị vàng hàng loạt vào những năm 1930 khi mà cuộc đại suy thoái đạt đến mức đỉnh điểm. Mỹ cuối cùng cũng đã từ bỏ chế độ bản vị vàng hoàn toàn vào năm 1933.
Như vậy chế độ bản vị vàng đã hoàn toàn sụp đổ và chính thức được thay thế bằng chế độ tiền pháp định từ năm 1933. Hiện nay, không một quốc gia nào trên thế giới còn áp dụng chế độ bản vị vàng này nữa.
Chế độ bản vị vàng và những điều bạn nên biết
Bản vị vàng là một chế độ được Chính phủ của nhiều nước sử dụng để làm cơ sở cho cung ứng tiền tệ. Sự sụp đổ của chế độ này chính là tiền đề tạo ra mối quan hệ giữa giá vàng và USD hiện nay.
Năm 1821, Vương quốc Anh đã tiên phong sử dụng chế độ bản vị vàng và lan rộng hình thức này ra các nước châu Âu. Mỹ được cho là quốc gia áp dụng chế độ bản vị muộn nhất.
Năm 1874, chế độ bản vị vàng này trở nên phổ biến và hưng thịnh, giá vàng luôn luôn được giữ ở mức ổn định. Điều này cho thấy các nước áp dụng chế độ bản vị vàng đã phối hợp giao thương với nhau rất tốt.
Năm 1914 – 1944: Sau khi trải qua chiến tranh thế giới lần thứ nhất và lần thứ hai thì các quốc gia đã rất cần tiền mặt để khôi phục nền kinh tế. Trong khi trữ lượng vàng càng ngày càng hiếm, lượng tiền in ra không đủ đáp ứng nhu cầu thực tế. Mặc dù thời kỳ này bản vị vàng chưa bị phá bỏ hoàn toàn nhưng nó cũng dần suy thoái và không còn phù hợp nữa.
Cả hai thế chiến thì Mỹ là nước là được hưởng lợi nhiều nhất. Lúc này Mỹ đã chiếm đến ¾ trữ lượng vàng trên toàn cầu, ¼ còn lại thì chia đều cho thế giới. Sau chiến tranh thì châu Âu gần như không còn lại gì. Lúc này Mỹ có rất nhiều vàng, vì vậy họ được phép in rất nhiều tiền đô la. Sau đó, Mỹ đã cho các nước châu Âu vay tiền để phục hồi lại nền kinh tế sau chiến tranh.
Năm 1944: Các cường quốc gồm Mỹ, Anh, Pháp đã họp lại để cùng nhau đưa ra một hệ thống tiền tệ mới Bretton Woods hay còn được gọi là “bản vị đô la”. Theo đó thì các đồng tiền trên thế giới sẽ được bảo trợ bởi đô la và đồng đô la sẽ được bảo trợ bởi vàng.
Do nhu cầu về đồng USD ngày càng tăng, Mỹ đã in rất nhiều tiền và điều này khiến châu Âu cảm thấy không ổn. Vậy nên, nhiều nước châu Âu đã quyết định bán đô la để mua lại vàng.
Năm 1971: Tổng thống Mỹ Nixon đã quyết định bãi bỏ bản vị vàng khỏi đồng đô la. Điều này cũng đồng nghĩa với giá trị cố định của đồng đô la bị gỡ bỏ, cho phép nó được thả nổi trên thị trường. Hệ quả là ngay lập tức khiến đồng USD bị mất giá.
Năm 1973: Bản vị vàng chính thức sụp đổ hoàn toàn trên toàn thế giới.
Tiền pháp định đã thay thế bản vị vàng như thế nào?
Ngày nay, các quốc gia trên thế giới đều đã hủy bỏ bản vị vàng và thay thế bằng tiền pháp định. Tiền pháp định chính là đồng tiền riêng của một quốc gia, người dân của quốc gia đó sẽ đóng thuế, mua bán và giao dịch bằng đồng tiền đó. Ngân hàng Trung ương được quyền in thêm tiền mà không cần vàng để đảm bảo. Việc này cũng đồng nghĩa với Chính phủ sẽ được in thêm nhiều tiền giấy trong khi lượng vàng ngày càng ít đi. Chính điều này đã góp phần đẩy giá vàng ngày càng lên cao.
Ví dụ: Năm 1973, bạn cần 35 USD để mua một ounce vàng. Năm 1980, một ounce vàng đã có giá 668 USD sau 7 năm bản vị vàng bị phá vỡ . Năm 2011 thì 1 ounce vàng có giá 1.783 USD. Điều này chứng minh rõ nhất giá trị vàng ngày càng được đẩy cao lên.
Mặc dù các Chính phủ được phép in tiền thoải mái nhưng họ không lựa chọn in tiền một cách tràn lan bởi điều này sẽ khiến lạm phát gia tăng và gây thiệt hại lớn về mặt kinh tế. Vì vậy mà số tiền được in ra sẽ dựa vào tình hình kinh tế của mỗi chính phủ.
Qua bài viết trên, 3Gang mong rằng các bạn đã hiểu thêm về bản vị vàng cũng như ưu nhược điểm của chế độ này. Hy vọng những thông tin mà 3Gang vừa trình bày sẽ mang đến cho bạn kiến thức thú vị và bổ ích. Hãy tiếp tục ghé thăm 3Gang để cập nhật thêm nhiều kiến thức mới về kinh tế, tài chính bạn nhé!
